महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वाची आणि फायदेशीर योजना म्हणजे भाऊसाहेब फुंडकर फळबाग लागवड योजना (Bhausaheb Fundkar Falbag Yojana). ही योजना शेतकऱ्यांना आधुनिक पद्धतीने फळबागांची लागवड करून शाश्वत उत्पन्न मिळवण्यासाठी प्रोत्साहन देते, ज्यामुळे त्यांचे जीवनमान उंचावते आणि राज्याच्या कृषी विकासाला गती मिळते. सन 2018-19 पासून सुरू झालेली ही योजना, 2024-25 मध्येही शेतकऱ्यांसाठी मोठ्या संधी घेऊन आली आहे.
योजनेचा उद्देश आणि महत्त्व (Objective and Importance of the Scheme)
महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजनेत (MGNREGA) फळबाग लागवडीचा लाभ घेऊ न शकणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी ही योजना विशेषतः सुरू करण्यात आली आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश खालीलप्रमाणे आहे:
- उत्पन्न वाढ: फळबागेच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना पीक व पशुधनासोबतच उत्पन्नाचा एक शाश्वत आणि अतिरिक्त स्त्रोत उपलब्ध करून देणे.
- आर्थिक स्थिरता: शेतकऱ्यांचे उत्पन्न दुप्पट करण्याच्या ध्येयाला हातभार लावणे आणि त्यांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवणे.
- नैसर्गिक संसाधन संवर्धन: फळबाग लागवडीमुळे नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन होते आणि हवामान बदलाचे तसेच ऋतु बदलाचे दुष्परिणाम काही प्रमाणात कमी करण्यास मदत होते.
- रोजगार निर्मिती: फळबाग लागवडीतून ग्रामीण भागात रोजगाराच्या संधी निर्माण करणे.
योजनेचे विभाग (Department of the Scheme)
ही Bhausaheb Fundkar Falbag Yojana महाराष्ट्र शासनाच्या कृषी विभागामार्फत राबविली जाते.
हे हि वाचा: महाराष्ट्रातील Mahadbt Farmer Workflow नेमकी कशी काम करते? जाणून घ्या संपूर्ण प्रक्रिया
योजनेची मुख्य वैशिष्ट्ये आणि फायदे (Key Features and Benefits of the Scheme)
- नवीन योजना: सन 2018-19 पासून राज्यात नव्याने सुरू करण्यात आलेली राज्य पुरस्कृत योजना.
- अनुदान पद्धती:
- या योजनेत सहभागी होणाऱ्या शेतकऱ्यांना मंजूर अनुदान तीन वर्षांत मिळते:
- पहिल्या वर्षी: 50%
- दुसऱ्या वर्षी: 30%
- तिसऱ्या वर्षी: 20%
- महत्वाचे: दुसऱ्या व तिसऱ्या वर्षीच्या अनुदानाचा लाभ घेण्यासाठी, लागवड केलेल्या झाडांचे जीवित प्रमाण बागायती झाडांसाठी 90% आणि कोरडवाहू झाडांसाठी 80% असणे आवश्यक आहे. हे प्रमाण कमी झाल्यास शेतकऱ्याला स्वखर्चाने झाडे पुन्हा लावून प्रमाण राखणे बंधनकारक आहे.
- या योजनेत सहभागी होणाऱ्या शेतकऱ्यांना मंजूर अनुदान तीन वर्षांत मिळते:
- ठिबक सिंचन अनिवार्य: या योजनेअंतर्गत लाभार्थ्यांना ठिबक सिंचन संच बसवणे अनिवार्य आहे, आणि त्यासाठी 100 टक्के अनुदान देण्यात येते. ही एक महत्त्वपूर्ण बाब आहे कारण ठिबक सिंचनामुळे पाण्याची बचत होते आणि पिकांची वाढ अधिक चांगली होते.
- क्षेत्र मर्यादा:
- कोंकण विभागात: कमीत कमी 10 गुंठे ते जास्तीत जास्त 10 हेक्टर.
- इतर महाराष्ट्रात: कमीत कमी 20 गुंठे ते जास्तीत जास्त 6 हेक्टर.
- लाभार्थी कमाल क्षेत्र मर्यादेत एकापेक्षा जास्त फळपिकांची लागवड करू शकतो.
- समाविष्ट फळपिके: या योजनेअंतर्गत एकूण 16 बहुवार्षिक फळपिकांचा समावेश आहे. यात आंबा, डाळींब, काजू, पेरू, सीताफळ, आवळा, चिंच, जांभूळ, कोकम, फणस, कागदी लिंबू, नारळ, चिकू, संत्रा, मोसंबी आणि अंजीर यांचा समावेश आहे.
- घन लागवडीचा समावेश: आधुनिक शेतीत महत्त्वाच्या मानल्या जाणाऱ्या घन लागवडीलाही (High-Density Planting) या योजनेत प्रोत्साहन दिले जाते.
- रोप/कलम निवड स्वातंत्र्य: शेतकऱ्यांना कलमे/रोपे निवडण्याचे पूर्ण स्वातंत्र्य असून, सरकारी किंवा कृषी विद्यापीठांच्या रोपवाटिकांमधून खरेदीला प्राधान्य दिले जाते.
पात्रता निकष (Eligibility Criteria)
भाऊसाहेब फुंडकर फळबाग लागवड योजनेचा लाभ घेण्यासाठी खालील अटी व शर्तींची पूर्तता करणे आवश्यक आहे:
- महाराष्ट्र राज्याचा कायम रहिवासी: अर्जदार शेतकरी महाराष्ट्र राज्याचा कायम रहिवासी असावा.
- आधार कार्ड: अर्जदाराकडे आधार कार्ड असणे अनिवार्य आहे.
- जमीन मालकी: शेतकऱ्याच्या स्वतःच्या नावावर 7/12 उतारा असणे आवश्यक आहे.
- संयुक्त मालकी: जर 7/12 उताऱ्यावर संयुक्त मालकी असेल, तर इतर खातेदारांचे संमतीपत्र आवश्यक आहे.
- कूळ कायदा: जर 7/12 उताऱ्यावर कुळाचे नाव असेल, तर कुळाची संमती आवश्यक आहे.
- वैयक्तिक शेतकरी: ही योजना केवळ वैयक्तिक शेतकऱ्यांसाठी आहे, संस्थात्मक लाभार्थ्यांना याचा लाभ घेता येणार नाही.
- उपजीविकेचे प्राधान्य: ज्या शेतकऱ्यांच्या कुटुंबाची उपजीविका पूर्णतः शेतीवर अवलंबून आहे, त्यांना प्रथम प्राधान्य दिले जाईल. (कुटुंबाची व्याख्या: पती, पत्नी आणि अल्पवयीन मुले).
- प्राधान्य गट: अल्प, अत्यल्प भूधारक, महिला आणि दिव्यांग शेतकऱ्यांना या योजनेत प्राधान्य दिले जाते.
- MGNREGA मधील अपात्र शेतकरी: महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजनेतर्गत (MGNREGA) फळबाग लागवडीचा लाभ घेऊ न शकणारे शेतकरी या योजनेत पात्र आहेत. जर MGNREGA अंतर्गत आधीच लाभ घेतला असेल, तर ते क्षेत्र वगळून उर्वरित क्षेत्रासाठी या योजनेतून लाभ घेता येईल.
- वनपट्टे धारक शेतकरी: परंपरागत वन निवासी (वन अधिकार मान्यता) अधिनियम 2006 नुसार वनपट्टे धारक शेतकरी देखील या योजनेत लाभ घेण्यास पात्र आहेत.
हे हि वाचा: ekyc Ration Card Maharashtra: महाराष्ट्र रेशन कार्ड ई-केवायसी ऑनलाइन पडताळणी आणि स्थिती तपासणी
आवश्यक कागदपत्रे (Bhausaheb Fundkar Falbag Yojana Required Documents)
अर्ज करताना खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
- 7/12 व 8-अ उतारा: जमिनीचा अधिकार अभिलेख.
- हमीपत्र: विहित नमुन्यातील हमीपत्र.
- संयुक्त खातेदार असल्यास: सर्व खातेदारांचे संमतीपत्र.
- जातीचे प्रमाणपत्र: अनुसूचित जाती/अनुसूचित जमातीतील शेतकऱ्यांसाठी.
- आधार कार्ड प्रत.
- बँक खाते तपशील: बँक पासबुकची प्रत (बँकेचे नाव, शाखेचे नाव, खाते क्रमांक, IFSC कोड).
- उत्पन्न प्रमाणपत्र: (लागू असल्यास)
- ओळखपत्र: (उदा. मतदार ओळखपत्र, पॅन कार्ड, ड्रायव्हिंग लायसन्स)
- पासपोर्ट आकाराचा फोटो.
अर्ज प्रक्रिया (Application Process)
भाऊसाहेब फुंडकर फळबाग लागवड योजनेसाठी अर्ज प्रामुख्याने ऑनलाइन (Online) पद्धतीने MahaDBT पोर्टल द्वारे केला जातो.
- MahaDBT पोर्टलला भेट द्या: https://mahadbt.maharashtra.gov.in/ या अधिकृत वेबसाइटवर जा.
- नवीन अर्जदार नोंदणी: जर आपले MahaDBT वर खाते नसेल, तर “नवीन अर्जदार नोंदणी” पर्यायावर क्लिक करून नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण करा. आधार कार्डद्वारे किंवा नॉन-आधार पद्धतीने नोंदणी करता येते.
- लॉगिन करा: नोंदणी झाल्यावर आपल्या युझरनेम आणि पासवर्डने लॉगिन करा.
- कृषी योजना निवडा: “सेवा” (Services) टॅब अंतर्गत “कृषी” (Agriculture) निवडा.
- योजना निवडा: भाऊसाहेब फुंडकर फळबाग लागवड योजना शोधा आणि “अर्ज करा” (Apply) बटणावर क्लिक करा.
- अर्ज भरा: वैयक्तिक माहिती, बँक तपशील आणि लागवडीच्या तपशीलांसह आवश्यक माहिती भरा.
- कागदपत्रे अपलोड करा: आवश्यक कागदपत्रे स्कॅन करून अपलोड करा. (उदा. 7/12, 8-अ, संमतीपत्र, जात प्रमाणपत्र, आधार कार्ड, बँक पासबुक इत्यादी).
- अर्ज सादर करा: भरलेला अर्ज आणि अपलोड केलेली कागदपत्रे तपासल्यानंतर अर्ज सादर करा.
टीप: Bhausaheb Fundkar Falbag Yojana योजनेच्या जाहिराती एप्रिल महिन्यात वर्तमानपत्रांमध्ये प्रसिद्ध केल्या जातात आणि इच्छुक शेतकऱ्यांना किमान 21 दिवसांत अर्ज सादर करावा लागतो. लक्ष्यांकापेक्षा जास्त अर्ज आल्यास लॉटरी पद्धतीने लाभार्थी निवडले जातात.
ताजी माहिती आणि महत्त्वाचे अपडेट्स (Latest News and Important Updates)
- 2024-25 साठी निधी मंजूर: महाराष्ट्र शासनाने 2024-25 वर्षासाठी भाऊसाहेब फुंडकर फळबाग लागवड योजनेसाठी निधी मंजूर केला आहे, ज्यामुळे या वर्षातही शेतकरी या योजनेचा लाभ घेऊ शकतील.
- 100% ठिबक सिंचन अनुदान: ठिबक सिंचनासाठी 100% अनुदान देण्याचा निर्णय कायम आहे, जो जल व्यवस्थापनासाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.
- योजनेचे सुलभिकरण: ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया (MahaDBT पोर्टलद्वारे) योजनेत पारदर्शकता आणि सुलभता आणते.
- लाभार्थी निवड प्रक्रिया: अर्ज प्राप्त झाल्यानंतर, तालुका आणि जिल्हा स्तरावर छाननी करून, आवश्यकतेनुसार लॉटरी पद्धतीने लाभार्थी निवडले जातात. निवड झालेल्या लाभार्थ्यांना पूर्वसंमती दिली जाते.
फळबागेचे प्रकार आणि लागवडीचे अंतर (Fruit Crops and Planting Distance)
योजनेत समाविष्ट असलेल्या काही प्रमुख फळपिकांसाठी लागवडीचे अंतर (उदाहरणादाखल):
- आंबा (Mango): 10 x 10 मीटर
- काजू (Cashew): 7 x 7 मीटर
- पेरू (Guava): 3 x 2 मीटर आणि 6 x 6 मीटर
- डाळिंब (Pomegranate): 4.5 x 3 मीटर
- कागदी लिंबू (Paper Lemon): 6 x 6 मीटर
- मोसंबी/संत्रा (Orange/Mosambi): 6 x 6 मीटर
- नारळ (Coconut): 8 x 8 मीटर
योजनेअंतर्गत प्रत्येक फळपिकासाठी निश्चित अनुदान मर्यादा असून, तपशीलवार माहितीसाठी कृषी विभागाच्या अधिकृत वेबसाइट किंवा जवळच्या कृषी कार्यालयाशी संपर्क साधावा.
निष्कर्ष (Conclusion)
Bhausaheb Fundkar Falbag Yojana ही महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी एक मैलाचा दगड ठरली आहे. फळबागेच्या माध्यमातून शाश्वत उत्पन्न मिळवून शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यासाठी ही योजना एक उत्तम संधी प्रदान करते. ठिबक सिंचनासाठी 100% अनुदान, सोपी ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया आणि प्राधान्य गटांसाठी विशेष तरतुदी या योजनेला अधिक प्रभावी बनवतात. ज्या शेतकऱ्यांनी अद्याप या योजनेचा लाभ घेतला नाही, त्यांनी तात्काळ कृषी विभागाच्या संकेतस्थळाला भेट देऊन किंवा कृषी कार्यालयाशी संपर्क साधून या सुवर्णसंधीचा लाभ घ्यावा.
Bhausaheb Fundkar Falbag Yojana अधिक माहितीसाठी आणि ऑनलाइन अर्जासाठी भेट द्या:
- महाराष्ट्र शासनाचे कृषी विभाग: https://www.mahadbt.maharashtra.gov.in/Farmer/SchemeData/SchemeData?str=E9DDFA703C38E51AD8FABF0B538FA508
टीप: Bhausaheb Fundkar Falbag Yojana योजनेच्या अटी व शर्तींमध्ये शासनाच्या निर्णयानुसार बदल होऊ शकतात. त्यामुळे अर्ज करण्यापूर्वी नवीनतम माहितीसाठी अधिकृत स्त्रोतांची पडताळणी करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
हे हि वाचा: Ladki Bahin Yojana June Status: २६ लाख अपात्र, १४ हजार पुरुष लाभार्थी!
